Tổng thư ký Quốc hội Nguyễn Hạnh Phúc ngày 13 tháng 6 năm 2016 đề nghị Chính phủ chuẩn bị báo cáo (gửi đại biểu Quốc hội tự nghiên cứu) về công tác bảo vệ môi trường biển sau hiện tượng cá chết bất thường tại các tỉnh từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên Huế trong kỳ họp thứ nhất Quốc hội khóa XIV, dự kiến khai mạc ngày 20 tháng 7.[112]
Theo đại tướng Đỗ Bá Tỵ, Phó chủ tịch Quốc hội (QH) tại phiên họp ngày 11 tháng 7 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, xử lý của chính phủ vấn còn tồn tại nhiều câu hỏi: “Vấn đề khắc phục môi trường bao giờ sẽ làm được để nghề cá tiếp tục? Vấn đề liên quan quốc phòng - an ninh? Việc giải ngân số tiền đền bù của Formosa sẽ được thực hiện thế nào? Trách nhiệm của các cơ quan? Tiền đến tay người dân ra sao?” [113]
Thảo luận về dự kiến chương trình hoạt động giám sát của Quốc hội năm 2017, đại biểu Trương Trọng Nghĩa đề nghị Quốc hội phải có chuyên đề giám sát về chính sách pháp luật đầu tư liên quan đến bảo vệ môi trường.[114]
Về ý kiến của đại biểu Trương Trọng Nghĩa là nên lập Ủy ban lâm thời để điều tra về vụ Formosa, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân cho là, Chính phủ đã làm rất chặt chẽ. QH sẽ tiếp tục giám sát. Về việc này, Bộ Chính trị đã có nhiều phiên họp nghe báo cáo và chỉ đạo chặt chẽ. QH sẽ tiếp tục theo dõi việc thực hiện cam kết đó, không nhất thiết phải lập Ủy ban lâm thời.[115]
Đại biểu Trần Công Thuật, phó bí thư tỉnh ủy Quảng Bình, ngày 29 tháng 7 phát biểu trước quốc hội đề nghị làm rõ trách nhiệm của các cơ quan Nhà nước trong vụ việc cá chết hằng loạt ở 4 tỉnh miền Trung.[2]
Đại biểu Nguyễn Anh Trí (Hà Nội) cho là, đã tìm được lỗi của Formosa thì cần phải truy tố chứ không phải cúi đầu nhận lỗi là thôi. Lỗi đó chỉ xử lý hành chính là chưa đủ.[116]
Ngày 29 tháng 7, Phó chủ tịch tỉnh Quảng Trị Hà Sỹ Đồng, đại biểu quốc hội khóa XIV, phát biểu tại Quốc hội trong phiên thảo luận KT-XH: "QH không thể đứng ngoài cuộc nhưng tôi đề nghị QH không chỉ tìm ra câu trả lời thật rõ ràng minh bạch về trách nhiệm sai phạm của Formosa, mà còn phải nhanh chóng rà soát văn bản pháp luật để ngăn chặn ngay từ đầu những nhà đầu tư có nguy cơ đe dọa đến đời sống của nhân dân. Có cơ chế xử lý trách nhiệm cá nhân, kể cả những người không còn đương chức." [117]
Các chuyên gia đầu ngành, các tổ chức
Ngày 27 tháng 4 năm 2016, trong buổi thảo luận với lãnh đạo tỉnh Tây Ninh và các chuyên gia kinh tế về thu hút đầu tư ngành dệt nhộm vào địa phương này, ông Phan Chánh Dưỡng, giảng viên thực tiễn lĩnh vực quản lý, Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright, lấy thí dụ thảm họa môi trường này, phát biểu: " Thu hút đầu tư nhưng phải biết cân nhắc trước sự đánh đổi giữa công nghiệp hóa, phát triển kinh tế với sự tổn thương về môi trường, xã hội… Phải đánh giá là liệu chúng ta có kiểm soát được vấn đề các dự án đó tác động xấu môi trường; đừng để tác động tiêu cực của dự án lớn hơn tác động tích cực của nó." Ngoài ra còn phải phải kiểm tra thường xuyên để hạn chế các vi phạm tác động dến môi trường, xã hội như tại các vụ Vedan (gây ô nhiễm sông Thị Vãi), Hyundai - Vinashin (gây ô nhiễm vùng biển Hòn Khói, Khánh Hòa), Nhiệt điện Vĩnh Tân (Tuy Phong, Bình Thuận)…[118]
Trao đổi với BBC ngày 26 tháng 4 năm 2016, Phó giáo sư Tiến sĩ Khoa học Nguyễn Văn Cư, từ Bộ Tài nguyên và Môi trường Việt Nam cho biết: "Đây là một sự cố môi trường do con người gây ra, bây giờ các cấp các ngành, đặc biệt là từ lãnh đạo đến các cấp cao nhất phải có trách nhiệm. Khi cấp phép cho tất cả các doanh nghiệp, phải rất quan tâm đến việc kiểm tra, kiểm soát." [119]
Ban Công lý và Hòa bình Giáo phận Vinh ngày 27 tháng 4 cũng ra thông cáo, yêu cầu nhà cầm quyền như "thành lập một Ủy ban điều tra độc lập cấp Chính phủ, với sự cố vấn của các chuyên gia trong nước cũng như các cơ quan quốc tế có uy tín trong lĩnh vực bảo vệ môi sinh", "Hỗ trợ ngư dân, hộ gia đình nuôi trồng thủy hải sản, làm muối và các doanh nghiệp để họ có cuộc sống ổn định và duy trì nghề nghiệp của họ".[120]
Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng Việt Nam nêu quan điểm, nếu một cơ sở, doanh nghiệp công nghiệp nào đó bị phát hiện là thủ phạm, nguyên nhân gây ra vụ xả thải gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, thì các quan chức lãnh đạo, thành viên chính phủ, bộ ngành liên quan cấp phép, hoặc quản lý, giám sát cũng phải chịu trách nhiệm, dù đã 'về hưu, hay thăng chức'.[121]
Trả lời câu hỏi của BBC rằng nếu như bây giờ, nghi ngờ cơ sở sản xuất thép Formosa gây ra 'nguồn xả thải' là đúng, thì việc điều tra ngược lại 4-5 tuần lễ như vậy có gặp khó khăn gì không, về mặt kỹ thuật có khả thi hay không, Kỹ sư Phạm Chí Cường, Chủ tịch Hội đúc - luyện kim nói: "Thời gian dài gần một tháng như thế thì nó hòa tan ra nồng độ đã khác đi rồi. Mà cả biển Thái Bình Dương mênh mông như thế thì làm sao cái (đó) nó phản ánh được đúng được nồng độ các chất độc hại mà có nằm trong phạm vi cho phép hay không....Và cũng còn có một điều nữa là yêu cầu họ khai thật trung thực là những hóa chất họ đã nhập về trong thời gian qua họ sử dụng như thế nào. Những điều đó hoàn toàn chúng ta kiểm soát được, nếu như các cơ quan của chúng ta muốn..." [122]
Giáo sư Nguyễn Hoàng Trí - Chủ tịch và Tổng thư ký Ủy ban Quốc gia Chương trình Con người và Sinh quyển của UNESCO, đánh giá, hiện Việt Nam phải đối mặt với ba cuộc khủng hoảng: môi trường, truyền thông và niềm tin: "Hiện nay chúng ta thấy có thông tin rất nhiều chiều và nhiều đánh giá mà chưa có chứng cứ khoa học, dựa trên cảm tính cũng có, mà một số khác là dựa trên những thông tin không chính thức, có thể tạo ra những nguồn dư luận khác nhau làm rối loạn hiểu biết và tạo ra cuộc khủng hoảng thứ ba là khủng hoảng niềm tin, là người dân tin ở đâu, tin ai và tin vào sự kiện nào." [123]
Ngày 30 tháng 4 năm 2016, Tổng giám mục Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí MinhPhaolô Bùi Văn Đọc thay mặt Hội đồng Giám mục Việt Nam trên cương vị Chủ tịch ra Thông báo về tình trạng cá chết bất thường tại Miền Trung Việt Nam và nhắn nhủ các linh mục công giáo cũng như giáo dân khi bày tỏ bức xúc:" tránh những hành động quá khích, dẫn tới xung đột, ảnh hưởng tới giao thông, vi phạm pháp luật và cầu nguyện cho tất cả bà con Miền Trung, có được những hành vi chia sẻ, giúp đỡ thiết thực ngang qua Ủy ban Bác Ái Xã Hội của Hội đồng Giám mục Việt Nam, của các Giáo phận và của các Giáo xứ".[124]
Giáo sư Chu Hảo, nguyên Thứ trưởng Bộ khoa học công nghệ phát biểu: "Đây là một tình huống đã làm cho nhân dân hiểu rất rõ hơn về trách nhiệm của mình, quyền của mình, trách nhiệm của mình đòi hỏi chính quyền phải đảm bảo quyền của mình, đảm bảo cuộc sống của mình, an sinh xã hội và lên tiếng mạnh mẽ bằng nhiều hình thức khác nhau. Đây là một biểu hiện rất ý nghĩa trong thời kỳ khủng hoàng lòng tin đối với thể chế, đối với người lãnh đạo cao nhất của đất nước, lòng tin đối với những chính sách cụ thể của chính quyền đã ở mức báo động.” [125]
Ngày 10 tháng 5 năm 2016, tại tọa đàm Chất thải công nghiệp: Hạn chế trong quản lý và khuyến nghị chính sách do Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature), GS. Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên môi trường, cho biết, quản lý chất thải công nghiệp đang có vấn đề. Hậu quả là: “... cá chết, tiếp tục chuyến lặn biển cho thấy rạn san hô đã chết, hệ sinh thái biển ảnh hưởng nặng nề, các chuyên gia nước ngoài nói 50 năm nữa mới có khả năng phục hồi nếu nguồn gây ô nhiễm không tiếp tục”. TS. Trần Hiếu Nhuệ, Phó viện trưởng Viện Kỹ thuật Nước và Công nghệ Môi trường cho là: “Chúng ta tham về kinh tế quá, ham, nóng vội về lợi nhuận kinh tế quá mà bây giờ có thể nói đây là cái “bẫy”.[126]
Ngày 13 tháng 5 năm 2016, Giám mục chính tòa Giáo phận VinhPhaolô Nguyễn Thái Hợp ra "Thư Chung" về ô nhiễm môi trường biển tại miền Trung, trong đó kêu gọi người Công giáo có trách nhiệm với quê hương, đất nước và các thế hệ tương lại bằng các hành động thiết thực như: không sản xuất thực phẩm bẩn, phá hoại môi trường, nên chôn cất, không trao đổi, giao dịch cá chết, hợp tác tìm ra thủ phạm vụ việc,...Thư này cũng cho rằng các nhà chức trách đã tránh né công bố nguyên nhân và thủ phạm hơn một tháng.[127]
Ngày 26 tháng 5 năm 2016, Uỷ ban Bác ái Xã hội - Caritas trực thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam với sự thay mặt của chủ tịch Tôma Vũ Đình Hiệu kêu gọi sự giúp đỡ các nạn nhân thảm họa chết miền trung, và đánh giá đây là một tình trạng bi đát.[128]
